Retoryczna forma i funkcje prozdrowotnych treści w staropolskich kalendarzach
DOI:
https://doi.org/10.29107/rr2024.1.6Słowa kluczowe:
kalendarz, literatura staropolska, retoryka, medycyna, astrologiaAbstrakt
Artykuł omawia związki staropolskich kalendarzy z medycyną. Ich podstawą była astrologia oraz utylitarność tych druków. Przeanalizowano wątki dotyczące zdrowia, miejsca ich prezentacji i funkcji, jaką pełniły w almanachach, z retorycznej perspektywy. Różnorodny materiał, od naukowych artykułów po krótkie porady, wiersze, przysłowia i prognostyki chorobowe wybrano z kalendarzy krakowskich, gdańskich, zamojskich i poznańskich. Uwzględniono ewolucję kalendarza, ale też trwałość staropolskiego modelu i obecności niektórych jego elementów aż do dziś.
Bibliografia
Arystoteles. 2001. Retoryka, przeł., wstęp i koment. H. Podbielski. W tenże, Dzieła wszystkie, t. 6, Warszawa: PWN.
Baczko B., Hinz H. (red.) 1975. Kalendarz półstuletni 1750–1800. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Barycz H. 1976. Mikołaj z Szadka. W: Polski słownik biograficzny, t. 21. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Bieńkowski T. 1987. „Polscy przedstawiciele »scientia curiosa«”, Rozprawy z Dziejów Oświaty 30: 5–32.
Brzeziński T. 2016. „Higiena indywidualna i społeczna, choroby zakaźne i walka z nimi”. W Historia medycyny, red. nauk. T. Brzeziński. 221-227. Warszawa: PZWL.
Cubrzyńska-Leonarczyk M. 1993. Oficyna supraska 1695–1803. Dzieje i publikacje unickiej drukarni ojców bazylianów. Warszawa: Biblioteka Narodowa.
Cubrzyńska-Leonarczyk M. 2016. Katalog druków supraskich, Warszawa: Biblioteka Narodowa.
Dziurkiewicz K. A. 1689. Kalendarz świąt rocznych i obrotów niebieskich […] na rok 1690... Poznań: W. Laktański.
Eco U.1972. Pejzaż semiotyczny, przeł. A. Weinsberg. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Estreicher K. 1894. Bibliografia polska, t. 13. Kraków: nakładem Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Furman S. 1651. Nowy i stary kalendarz świąt rocznych i biegów gwiazd niebieskich na rok 1652… Gdańsk: G. Förster, A. Hünefeld.
Gajda Z. 1975. Michałowski Ignacy. W Polski słownik biograficzny, t. 20. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Garin E. 1992. Zodiak życia. Astrologia w okresie Renesansu. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii PAN.
Gorczyńska M. 1992/1993. „Prognozy pogody w kalendarzach z okresu oświecenia”, Folia Bibliologica, 40/41: 13–26.
Grzeszczuk S. 1994. Błazeńskie zwierciadło: rzecz o humorystyce sowizdrzalskiej XVI i XVII wieku. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas.
Janik M. 2013a. „Kalendariografia polska XVI-XVIII wieku. Próba typologii”. W Kalendarze staropolskie, red. I. Dacka-Górzyńska, J. Partyka. 9-52. Warszawa: Wydawnictwo DiG.
Janik M. 2013b. „Staropolski kalendarz prognostykarski jako urządzenie komunikacyjne”. W Kalendarze staropolskie, red. I. Dacka-Górzyńska i J. Partyka. 117-153. Warszawa: Wydawnictwo DiG.
Kalendarz astronomiczno-gospodarski ułożony podług starego stylu na rok Pański MDCCCVIII…. 1807. Berdyczów: Drukarnia uprzywilejowana oo. Karmelitów Bosych.
Kiciński M. J. 1717. Kalendarz polski i ruski, w którym święta roczne i biegi niebieskie […] należytym porządkiem położone i opisane na rok Pański M.DCC.XVIII… Kraków: Drukarnia akademicka.
Knapiusz G. 1632. Thesauri Polonolatinograeci […] tomus tertius continens adagia Polonica selecta… Cracoviae: F. Cezary.
Konarska-Zimnicka S. K. 2020. „Późnośredniowieczne krakowskie prognostyki astrologiczne o zdrowiu, chorobach i sposobach leczenia”, Res Historica. Czasopismo Instytutu Historii UMCS, 5: 79–97.
Krzysztofik M. 2010. Studium z dziejów krakowskich kalendarzy astrologicznych XVII wieku. Almanachy Stanisława Słowakowica jako podstawa uogólnień. Kraków: Księgarnia Akademicka.
Krzysztofik M.2008. „Minucyje nowe sowizdrzałowe Maurycjusza Trztyprztyckiego – staropolski kalendarz w krzywym zwierciadle satyry”, Napis 14: 27–39.
Lausberg H. 2002. Retoryka literacka. Podstawy wiedzy o literaturze. Bydgoszcz: Homini.
Michałowski I. P. 1709. Kalendarz polski i ruski… na rok 1710… Kraków: K. Domański.
Mieszek M. 2013. „Kilka uwag o »Kalendarzu prześwietnych dam« Jana Poszakowskiego”. W Kalendarze staropolskie, pod red. I. Dackiej-Górzyńskiej i J. Partyki. 183-195. Warszawa: Wydawnictwo DiG.
Mikołaj z Szadka. 2010. Naznamionowanie dzienne miesiącow pełnych […] lata […] 1525 [Kraków, Hieronim Wietor, 1524/1525]. Poznań: Wyd. W. Wydra.
Niewieski S. 1691. Rzymski i ruski kalendarz z prognostykiem na rok p[ański] 1692 … wyrachowany. Zamość: Drukarnia Akademii Zamojskiej.
Noga Z. 2000. „Słowakowic Stanisław”. W Polski słownik biograficzny. Warszawa – Kraków: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, t. 39.
Norton S. 2006. “The Pharmacology of Mithridatum: A 2000-Year-Old Remedy”, Molecular Interventions, 6 (2): 60-66.
Odrzywolska A. 2021. „Włoski medyk Johannes Baptista Montanus (1489–1551) – jego działalność w Padwie, metody diagnostyczne i terapeutyczne oraz spuścizna naukowa”, Kwartalnik Historii Nauki i Techniki, 22 (2): 25–45.
Perelman Ch. 2002. Imperium retoryki. Retoryka i argumentacja. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Pietrzyk Z. 2000. „Stanisław Słowakowic (1634–1701)”. W Złota księga Wydziału Filozoficznego UJ, red. J. Miklaszewska, J. Mizera. 105–108. Kraków: Księgarnia Akademicka.
Piskała M. 2002. „Medycyna ze staropolskiego kalendarza”, Analecta. Studia i Materiały z Dziejów Nauki 2: 149–166.
Poszakowski J. 1740. Kalendarz prześwietnych dam na rok Pański 1741. Wilno: Drukarnia Akademicka.
Potkowski E. 2002. „Piśmiennictwo masowe w początkach epoki nowożytnej. »Iudicia astrologica« z Krakowa”, Z Badań nad Polskimi Księgozbiorami Historycznymi. Studia i Materiały 20: 17–25.
Rok B. 2005. „Staropolskie kalendarze profesorów zamojskich z przełomu XVII i XVIII wieku”, Res Historica (20): 173–180.
Rok B. 2014. „Kalendarze staropolskie jako źródło historyczne” W B. Rok, Świat kultury staropolskiej, teksty źródłowe i studia, 127–154. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Rok B. 2016. „Kalendarze wydawane przez Ignacego Michałowskiego, medyka krakowskiego, w pierwszej połowie XVIII wieku”, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 64 (1): 25–33.
Skalski J. 2016. Medycyna w Polsce od czasów najdawniejszych do upadku I Rzeczpospolitej. Zarys. Warszawa: PZWL.
Słowakowic S. 1678. Nowy i stary kalendarz świąt rocznych i biegów niebieskich […] na rok Pański 1679… Kraków: Drukarnia akademicka.
Słowakowic S. 1681. Nowy i stary kalendarz świąt rocznych i biegów niebieskich… na rok 1682. Kraków: Drukarnia akademicka.
Śnieżyńska-Stolot E. 2015. Zamek piękny na wzgórzu… Horoskopy – zapomniane źródło historyczne. Kraków: Księgarnia Akademicka.
Turowska-Bar I. 1965. „Polskie kalendarze dla kobiet w XIX wieku”, Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej, 17(2): 37–46.
Walińska M. 2021. „O perswazji w staropolskich poradnikach przeciwdżumowych”, Tematy i Konteksty 11(18): 183–203.
Wichowa M. 2019. „Poradnik. Cechy i rozwój gatunku”, Rocznik Przemyski. Literatura i język, 55 (2 [23]): 123–136.
Witusik A. A. 1978. „Niewieski Stanisław Jan”. W Polski słownik biograficzny, t. 23. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Włodarczyk J. 2008. Astrologia. Historia – mity – tajemnice. Warszawa: Świat Książki.
Wolski W. 1697. Hemerologeion abo nowy i stary kalendarz […] na rok pański DCXCVIII… Kraków: Drukarnia akademicka.
Zawadzki I. 1720. Gemmae Latinae… Varsaviae: Druk. Pijarów.
Ziomek J. 2000. Retoryka opisowa. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo.
Żeglicki A. 1751. Adagia…. Varsaviae: Druk. Pijarów.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 "Res Rhetorica"
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Artykuły publikowane są na lincencji CC BY 4.0. Treść licencji jest dostępna tutaj: https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/
Artykuły opublikowane na licencji CC-BY (wersje postprint) mogą być udostępniane przez autorów każdemu, na dowolnej platformie lub za pośrednictwem dowolnego kanału komunikacyjnego pod warunkiem, że zostały przypisane do Res Rhetorica jako pierwotnego wydawcy.
