Przekłady i parafrazy „Vitae Regum Polonorum” Klemensa Janicjusza od XVI do XVIII wieku – sposoby kreowania wizerunku doskonałego władcy
DOI:
https://doi.org/10.29107/rr2021.3.1Słowa kluczowe:
epigramat, władca, wizerunek, adjekcja, detrakcja, transmutacja, immutacjaAbstrakt
W artykule analizowane są podobieństwa i różnice w sposobie kreowania wizerunków doskonałego władcy, które występują w zbiorze epigramatów Janicjusza oraz w tekstach inspirowanych jego dziełem, napisanych przez S. F. Klonowica, J. A. Kmitę, J. Głuchowskiego, M. Paszkowskiego i J. Bielskiego. Fakt, iż teksty te w różnym stopniu nawiązują do pierwowzoru, a ponadto powstawały na przestrzeni 200 lat, sprawia, że w kolejnych zbiorach zmienia się wymowa poszczególnych epigramów (ocena czynów władcy ulega złagodzeniu lub wyostrza się nagana); ponadto modyfikacji poddany jest zespół cech monarchów. Służą temu cztery typy zabiegów retorycznych (quadripartita ratio): adjekcja (adiectio), detrakcja (detractio), transmutacja (transmutatio) i immutacja (immutatio).
Bibliografia
Banaszkiewicz, Jacek. 1981. „Czarna i biała legenda Bolesława Śmiałego”. Kwartalnik Historyczny, 88: 353–390.
Barłowska, Maria. 2008. Amplifikacja retoryczna W Retoryka, red. M. Barłowska, A. Budzyńska-Daca, P. Wilczek, 98–115. Warszawa: PWN.
Barłowska, Maria. 2015. Amplifikacja. W Retoryka. Warszawa: PWN.
Bielski, Jan. 1763. Widok Królestwa Polskiego, t. 1, ks. 2. Poznań: Drukarnia Collegium Poznańskiego Societatis Jesu.
Bielski, Joachim. 1597. Kronika polska Marcina Bielskiego nowo przez Joachima Bielskiego, syna jego, wydana. Kraków: Drukarnia Jakuba Sibeneychera.
Budzisz, Andrzej. 1988. Epigramat łaciński w Polsce w pierwszej połowie XVI wieku. Studium analityczne. Lublin: TNKUL.
Curtius, Ernst, Robert. 2005. Literatura europejska i łacińskie średniowiecze, tłum. A. Borowski. Kraków: Universitas.
Cytowska, Maria. 1969. Nowe uwagi o Żywotach Królów Polskich Klemensa Janickiego.
W Europejskie związki literatury polskiej, red. J.Z. Jakubowski, J. Kulczycka-Saloni, Z. Libera, 77–88. Warszawa: PWN.
Ćwikliński, Ludwik. 1893. Klemens Janicki poeta uwieńczony (1516–1543). Kraków: Akademia Umiejętności.
Długosz, Jan. 2009. Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego, red. i koment. K. Pieradzka, przekł. J. Mrukówna, ks. 2. Warszawa: PWN.
Fulińska, Agnieszka. 2000. Naśladowanie i twórczość. Renesansowe teorie imitacji, emulacji i przekładu. Wrocław: Wydawnictwo FNP.
Głuchowski, Jan. 1979. Ikones królów i książąt polskich [reprodukcja fototypiczna wydania z 1605 r.]. Wrocław: Ossolineum.
Górska, Barbara. 1979. Wstęp. W Ikones królów i książąt polskich [Reprodukcja fototypiczna wydania z 1605 r.]. Wrocław: Ossolineum. V–XVI.
Gwagnin, Aleksander. 1611. Kronika Sarmacyjej Europskiej. Kraków: Drukarnia Mikołaja Loba.
Helsztyński, Stanisław. 1981. Ulubieniec muz. Opowieść o Klemensie Janickim. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
Janicjusz, Klemens. 1966. Carmina. Dzieła wszystkie, wyd. J. Krókowski, tłum. E. Jędrkiewicz. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Janów, Jan. 1929. „Z dziejów polskiej pieśni historycznej” (T. Zawacki autorem Nieznanego śpiewnika historycznego z XVI wieku). Pamiętnik Literacki, 26: 143–163.
Januszkiewicz, Michał. 2017. Być i rozumieć. Rozprawy i szkice z humanistyki hermeneutycznej. Kraków: Instytut Myśli Józefa Tischnera.
Kempiński, Andrzej, Maria. 2001. Encyklopedia mitologii ludów indoeuropejskich. Warszawa: Wydawnictwo ISKRY.
Klonowic, Sebastian, Fabian. 1678. Pamiętnik książąt i królów polskich, Kraków.
Kmita, Jan, Achacy. 1591. Żywoty królów polskich. Kraków: Drukarnia Mikołaja Scharffenbergera.
Korolec, Jerzy, Bartłomiej. 2006. Wolność, cnota, praxis. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii PAN.
Krzyżanowski, Julian. 1969. Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich, t. 1. Warszawa: PIW.
Kumaniecki, Kazimierz. 1990. Słownik łacińsko-polski. Warszawa: PWN.
Lausberg, Heinrich. 2002. Retoryka literacka. Podstawy wiedzy o literaturze, tłum. i oprac. A. Gorzkowski. Bydgoszcz: Homini.
Le Goff, Jacques. 1996. Człowiek średniowiecza, tłum. Maria Radożycka-Paoletti. Bydgoszcz: Homini.
Lewandowski, Ignacy. 1996. Janickiego epigramy o polskich królach. W Litteris vivere. Księga pamiątkowa ofiarowana profesorowi Andrzejowi Wójcikowi, red. Ignacy Lewandowski, 105–114. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Malicki, Jan. 1989. Przemiany gatunkowe renesansowych icones. W Legat wieku rycerskiego. Studia staropolskie, red. Jan Malicki, 64–96. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Mayenowa, Maria, Renata. 1971. Słownik polszczyzny XVI wieku, t. 5. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Mayenowa, Maria, Renata. 1973. Słownik polszczyzny XVI wieku, t. 7. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Mayenowa, Maria, Renata. 1974. Słownik polszczyzny XVI wieku, t. 8. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Mayenowa, Maria, Renata. 1975. Słownik polszczyzny XVI wieku, t. 9. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Mayenowa, Maria, Renata. 1979. Słownik polszczyzny XVI wieku, t. 12. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Mayenowa, Maria, Renata. 1981. Słownik polszczyzny XVI wieku, t. 13. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Mayenowa, Maria, Renata. 1985. Słownik polszczyzny XVI wieku, t. 16. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Mayenowa, Maria, Renata. 1988. Słownik polszczyzny XVI wieku, t. 18. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Mayenowa, Maria, Renata. 1996. Słownik polszczyzny XVI wieku, t. 24. Warszawa: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Mayenowa, Maria, Renata. 1998. Słownik polszczyzny XVI wieku, t. 26. Warszawa: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Mayenowa, Maria, Renata. 2010. Słownik polszczyzny XVI wieku, t. 34. Warszawa: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Nowicka-Jeżowa, Alina. 2005. Komparatystyka i filologia. Uwagi o studiach porównawczych literatury epok dawnych. W Polonistyka w przebudowie. Literaturoznawstwo – wiedza o języku – wiedza o kulturze – edukacja, red. Małgorzata Czermińska, 348–358. Kraków: Universitas.
Urbańczyk, Stanisław. 1977–1981. Słownik staropolski, t. 8-9. Wrocław: Instytut Języka Polskiego PAN.
Volkmann, Richard. 1995. Wprowadzenie do retoryki Greków i Rzymian, tłum. L. Bobiatyński. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Ziomek, Jerzy, „Metafora a metonimia: refutacje i propozycje”, Pamiętnik Literacki 75: 181–209.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2021 "Res Rhetorica"
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Artykuły publikowane są na lincencji CC BY 4.0. Treść licencji jest dostępna tutaj: https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/
Artykuły opublikowane na licencji CC-BY (wersje postprint) mogą być udostępniane przez autorów każdemu, na dowolnej platformie lub za pośrednictwem dowolnego kanału komunikacyjnego pod warunkiem, że zostały przypisane do Res Rhetorica jako pierwotnego wydawcy.
